اهداف ترکیه و قاهره از ازسرگیری روابط

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ روابط ترکیه و مصر در دو دهه گذشته فراز و نشیب‌های متعددی داشته و در دهه‌های اخیر در قالب الگوی دوستی و همکاری تا دشمنی و تنش متغیر بوده است. در این میان، نقطه عطف روابط دیپلماتیک آنکارا و قاهره به دوره انقلاب‌های عربی و خیزش‌های مردمی سال 2010 میلادی بازمی‌گردد. 

رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه پس از سرنگونی دولت اخوانی محمد مرسی، رئیس‌جمهور اسبق مصر در سال 2013 میلادی واکنش بسیار تندی نشان داد. ترکیه در آن زمان روابط بسیار نزدیکی با اخوان‌المسلمین داشت، به دنبال شکل‌گیری روابط راهبردی با دولت مرسی بود و این مهم را ذیل محور آنکارا - قاهره تعریف می‌کرد. 

مصر ازجمله کشورهایی بود که به ترکیه کمک‌های بشردوستانه ارسال کرد و سامح شکری، وزیر امور خارجه وقت مصر به ترکیه رفت

از این‌رو بعد از سرنگونی مرسی، ترکیه یکی از کشورهایی بود که به شدت به کودتای عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر واکنش نشان داد و این موضع را برای مدت طولانی حفظ کرد. در سال‌هایی که روابط دو کشور در تنش‌زاترین وضعیت خود قرار داشت و تماس‌های دیپلماتیک قطع شده بود، اردوغان سیسی را در سخنرانی‌هایش هدف قرار داد و اعلام کرد، هرگز با رهبرانی مانند سیسی دست نخواهد داد.

با وجود این، در دهه گذشته وضعیت ژئوپلیتیکی منطقه به طور قابل توجهی تغییر کرد و در سال‌های گذشته هر دو بازیگر منطقه‌ای با چالش‌های داخلی متعدد و تغییرات منطقه‌ای و بین‌المللی مستمر مواجه بودند که باعث شد هریک از بازیگران به بازنگری در سیاست‌های خارجی خود بپردازند. 

تلاش‌های ازسرگیری روابط میان ترکیه و مصر که سال 2020 میلادی آغاز شد، تا سال 2023 میلادی ادامه یافت که دو طرف به‌طور متقابل سفیران خود را منصوب کردند. اردوغان و سیسی برای نخستین بار 20 نوامبر 2022 در مراسم افتتاحیه جام جهانی قطر دیدار کردند و تصمیم به ادامه این روند گرفتند. یکی از نقاط عطف مهم این فرآیند، زلزله‌ فوریه 2023 میلادی ترکیه بود. 

مصر ازجمله کشورهایی بود که به ترکیه کمک‌های بشردوستانه ارسال کرد و سامح شکری، وزیر امور خارجه وقت مصر به ترکیه رفت تا علاوه بر بازدید از مکان‌های آسیب‌دیده از زلزله، ارسال کمک‌های کشورش را هماهنگ کند. پس از آن، تحولی که گفت‌وگوی ترکیه و مصر را بیشتر تقویت کرد جنگ رژیم صهیونیستی علیه غزه بود. 

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه در این دوره چندین بار به قاهره سفر و بارها از تلاش‌های دولت مصر برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به غزه و برقراری آتش‌بس قدردانی کرد.

به هر روی، سفر رئیس جمهور مصر به آنکارا که پس از سفر اردوغان به قاهره در ماه فوریه انجام می‌شود، نقطه عطف مهمی در روابط دو کشور به شمار می‌رود؛ زیرا تبلور تبدیل الگوی دشمنی و تنش به همکاری و مدیریت تنش در روابط آنکارا - قاهره است.

در این میان چند فاکتور نقش کلیدی در تمایل دو کشور برای بازسازی روابط سیاسی و عبور از تنش داشته‌اند. یکی از دلایل اصلی آنکارا و قاهره برای بهبود روابط، نیازهای اقتصادی دو کشور است. ترکیه با مشکلات اقتصادی جدی ازجمله کاهش ارزش لیر و افزایش تورم مواجه است و مصر نیز با چالش‌های اقتصادی مانند بدهی‌های خارجی و کاهش ذخایر ارزی دست و پنجه نرم می‌کند. 

ترکیه و مصر مزایای اقتصادی بالقوه بهبود روابط را می‌شناسند. مصر با جمعیت زیاد و موقعیت راهبردی خود در مدیترانه و آفریقا فرصت‌هایی برای تجارت ترکیه فراهم می‌کند. ازجمله زمینه‌های همکاری مورد انتظار در دوره جدید، بازسازی روابط اقتصادی و تلاش برای افزایش تجارت دوجانبه است که در حال حاضر 10 میلیارد دلار ارزیابی می‌شود و هدف‌گذاری شده است در پنج سال آینده به 15 میلیارد دلار برسد.

اردوغان که برنامه دولتش را بر بهبود وضعیت اقتصادی متمرکز کرده است، سعی دارد با راهبرد ازسرگیری روابط و گسترش مناسبات با کشورهای منطقه به رشد و رونق اقتصاد ترکیه کمک کند. با توجه به اینکه مصر در سال‌های اخیر با بحران اقتصادی مواجه بوده و در ماه‌های گذشته به دلیل تنش‌های دریای سرخ و کاهش تردد کشتیرانی از کانال سوئز، به لحاظ درآمدی دچار بحران جدی شده است، لذا برخی بر این باورند دولت سیسی قصد دارد در چنین شرایطی با کمک‌های اقتصادی ترکیه، به اقتصاد نیمه جان مصر سر و سامان دهد. 

هرچند ترکیه اقتصاد قوی ای ندارد، اما با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توافقات انجام شده با کشورهای عربی و جذب توریست‌های بیشتر می‌تواند در آینده به کمک مصری‌ها بیاید. مصر و ترکیه رقیب یکدیگر برای تسلط بر منابع انرژی در شرق مدیترانه هستند؛ ترکیه تلاش می‌کند بخشی از ذخایر گاز طبیعی در منطقه را در اختیار خود داشته باشد و مصر نیز درصدد است ترکیه را از این ثروت منع کند. بنابراین انرژی یکی از الزامات آنکارا برای بهبود روابط با قاهره است تا بتواند به راحتی از منابع غنی در دریای مدیترانه بهره‌مند شود. 

ترکیه و مصر مزایای اقتصادی بالقوه بهبود روابط را می‌شناسند. مصر با جمعیت زیاد و موقعیت راهبردی خود در مدیترانه و آفریقا فرصت‌هایی برای تجارت ترکیه فراهم می‌کند

همکاری مصر و رژیم صهیونیستی برای استخراج گاز و انتقال آن به اروپا نیز یکی از تحولات مهمی بود که پس از جنگ اوکراین روی داد. در شرایطی که ترکیه درصدد بود امتیاز انتقال گاز از سواحل مصر و سرزمین‌های اشغالی به سوی اروپا را به دست آورد، اورزلا وندرلاین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا با سفر به اردن، سرزمین‌های اشغالی و مصر قرارداد انتقال گاز با کشتی را نهایی کرد. با وجود این، ترکیه امیدوار و بخش مهمی از انگیزه‌های آنکارا از عادی کردن روابطش با مصر، مربوط به موضوع گاز و شرق مدیترانه است. 

بحران‌های منطقه‌ای مانند وضعیت لیبی موجب شده است دو کشور اختلافات و تنش‌های میان خود را مدیریت کنند. یکی از حوزه‌های تنش در روابط دو کشور مواجهه ترکیه و مصر در پرونده لیبی است که در نتیجه جنگ داخلی به شرق و غرب تقسیم ‌شده بود. در جنگ داخلی لیبی که سال 2019 میلادی افزایش یافت، ترکیه از دولت آشتی ملی مورد حمایت سازمان ملل متحد حمایت ‌کرد. 

این در حالی است که مصر در کنار متحدانی مانند روسیه و امارات رهبری ائتلاف کشورهایی را برعهده داشت که از نیروهای ژنرال خلیفه حفتر برای سرنگونی این دولت حمایت می‌کردند. به نظر می‌آید در این پرونده نیز نوعی نرمش از سوی آنکارا انجام شده است و ترکیه همانند گذشته که در لیبی و سومالی از گروه‌های اخوانی حمایت می‌کرد، به‌تازگی تا حدودی مواضع خود را تعدیل کرد.

بیانیه مشترک دو کشور پس از سفر سیسی به ترکیه نشان داد ترکیه و مصر در دوران جدید برای یافتن راه‌حل‌های سیاسی برای بحران لیبی و بسیاری از موضوعات منطقه‌ای در رایزنی نزدیک خواهند بود. سیسی در سخنان خود از توافق دو طرف برای رایزنی میان نهادهای دو کشور برای حفظ امنیت و ثبات سیاسی در لیبی خبر داد. لزوم برگزاری هم‌زمان انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی در لیبی و خروج نیروهای خارجی غیررسمی و مزدوران از این کشور و پایان‌دادن به «موضوع شبه‌نظامیان مسلح» از نکات مهم مطرح‌شده طرف مصری بود. 

سفر ابراهیم کالین، رئیس سازمان اطلاعات ملی ترکیه به طرابلس یک روز پس از سفر سیسی به ترکیه و دیدار با عبدالحمید الدیبیبه، نخست‌وزیر دولت آشتی ملی و سایر بازیگران لیبی نشان‌دهنده تلاش ترکیه برای تأثیرگذاری بر حل مشکلات لیبی است.

دیدار رئیس‌جمهور مصر از ترکیه و ملاقات با اردوغان پس از 12 سال، نقطه عطفی در روابط دو کشور به‌شمار می‌رود و شاخص مثبتی برای بهبود روابط دیپلماتیک و عبور از پروندهای تنش‌زاست، اما این موضوع به معنای شکل‌گیری روابط یا ائتلاف راهبردی میان دو کشور نیست، زیرا همچنان چالش‌ها و موانع پیچیده و متعددی در روند بهبود کامل روابط آنکارا - قاهره وجود دارند.